Dekret nr 587 o prowadzeniu statystyki

Informacja o dokumencie:

Ks. bp A. P. Szelążek, biskup łucki, Dekret nr 587 o prowadzeniu statystyki, Łuck, 31 stycznia 1927, druk ulotny, mps, ss. 5. Toż samo w: Miesięcznik Diecezjalny Łucki 2(1927) nr 2, s. 94-102.

Treści dokumentu:

ADOLF PIOTR
SZELĄŻEK
Z BOŻEJ I STOLICY APOSTOLSKIEJ ŁASKI
BISKUP ŁUCKI, 
S. T. D.

Czcigodnym Książom Dziekanom
i Proboszczom Diecezji Łuckiej

POZDROWIENIE W PANU!

Objawem niezmiernie pocieszającym pracy duchowieństwa katolickiego na Wołyniu jest wielokrotnie ujawniane pragnienie ożywienia pasterskiej działalności, skupienia sił w planowym wysiłku, dla podniesienia poziomu etycznego w społeczeństwie. Ogół tego duchowieństwa pojmuje, że cel powyższy można osiągnąć nade wszystko przez pogłębienie wiedzy religijnej, przez umocnienie wiary i ożywienie prawdziwej pobożności. Pragnienie to spotkać się musi z najwyższym usiłowaniem moim otwierania dróg do realizacji wszystkich szlachetnych dążeń, do kojarzenia ich we wspólnym zorganizowanym czynie, mającym wydać trwałe wyniki dla Chwały Bożej, zbawienia dusz, dobra Ojczyzny i szczęścia jednostek.

Do tego celu zmierzają projekty ustaw Synodalnych.

One same jednak winny wypływać z dostrzeżonych w życiu kościelnym potrzeb palących; z ujawnionych braków, ze świadomości o niebezpieczeństwach, które mogą skądkolwiek zagrażać wierze religijnej w duszach katolików, ich moralności oraz przyszłości Kościoła na tych rubieżach Rzeczypospolitej Polskiej.

Uprzytomnienie sobie tych momentów może być osiągnięte tylko przy zastosowaniu wielkiej czujności i bacznego śledzenia objawów dodatnich lub ujemnych w życiu religijnym wiernych. Słowa św. Pawła „Tu vero vigila, in omnibus labora”(II Timot IV. 5) stosują się do wszystkich pasterzy duchownych.

Czuwanie to zresztą jest udziałem wszystkich kierowników jakichkolwiek skupień ludzkich. Muszą oni wykonywać funkcję czuwania nad postępem ku dobru pozostających pod ich władzą; muszą także odpowiednich do tego używać środków.

Doświadczenia wiekowe ludów, pracujących intensywnie nad swym postępem, doprowadziły do ustalenia metod tego czuwania i baczności. Stworzono między innymi zasady naukowo traktowanej Statystyki, która dopomaga do czynienia spostrzeżeń w zakresie rozwoju danego społeczeństwa. Okazała się ona niezbędnym środkiem do oceny charakteru i napięcia zachodzących w życiu narodów zmian. Jest to niezbędny sprawdzian postępu lub ruchu wstecznego.

Wprawdzie stosunki ilościowe, którymi zajmuje się statystyka, dotyczą zewnętrznych objawów, nie mogą zaś objąć stanów duchownych i etycznych, pozwalają jednak wnosić poważnie o etycznym podłożu, które jest źródłem zewnętrznych zjawisk.

W życiu państw współczesnych statystyka zajęła bardzo poważne stanowisko. Bez przesady można powiedzieć, że o stopniu rozwoju urządzeń państwowych może w danym kraju świadczyć sposób prowadzenia jego statystyki.

Jest to zupełnie zrozumiałe. Nie jest dobrze, gdy ktoś swoich własnych rachunków nie prowadzi. Gospodarstwo zaś nie da się pomyśleć bez prowadzenia ksiąg rachunkowych. Niewątpliwie w dobrem gospodarstwie doskonale postawiona [s. 2] jest rachunkowość. Przez nią trzyma się rękę na pulsie gospodarstwa i zna się jego potrzeby, niedomagania lub pomyślne momenty.

Przestroga Chrystusowa o potrzebie liczenia się z warunkami, koniecznymi do uskutecznienia zamiarów, „kto z was chce budować wieżę, pierwej, rachuje nakłady” (Łuk. XIV. 28), stosuje się zarówno do partykularnych i małych spraw jak i do zbiorowych, o wielkim zakresie przedsięwzięć.

Sprawa budowy Królestwa Bożego wśród ludzi należy do najwznioślejszych i najtrudniejszych zadań. Nie powinny być w tej budowie zaniedbane te środki, które roztropność uznaje za przydatne a nawet konieczne.

Toteż w Kościele Katolickim używanie statystyki do podniesienia wydajności pracy pasterskiej jest stosowane odkąd ten środek uznany został za konieczny w życiu społecznym. W Kościele zarówno jak w Państwie tablice statystyczne i graficzne przedstawienia dają nade wszystko możność uchwycenia zmian w rozwoju życia danego społeczeństwa; stąd dochodzi się do odszukania przyczyn, powodujących owe zmiany, a w następstwie tego, do usunięcia tych przyczyn, jeżeli one powodują szkodliwe zjawiska, albo do ich spotęgowania, jeżeli wpływają dodatnio.

Na tej drodze także można stwierdzić wpływ czynników ubocznych co jest niezbędne, jeżeli mamy odpowiednio wypełnić zadania czujnych pasterzy.

Spożytkowanie danych statystycznych w życiu kościelnym stosowane jest w różnych krajach, w różnym stopniu, zależnie od ożywienia akcji kościelnej, od intensywności pracy, bogactwa form administracji diecezjalnej, drobiazgowości i zróżnicowaniu urządzeń kościelnych. Im doskonalej postawiona statystyka, tym poziom życia — wyższy. Stoją więc na czele pod tym względem Niemcy, Belgia i Francja. Byłby to objaw wielkiego ubóstwa w rozwinięciu sprężystości administracyjnej kościelnej, gdyby gdziekolwiek statystyka kościelna leżała całkowicie odłogiem; byłby to znak cofania się, atrofii duchownej, gdyby prowadzenie jej ulegało powolnemu zanikowi i zaniedbaniu. Ożywienie zaś na tym polu będzie objawem równoległego ożywienia działalności we wszystkich kierunkach akcji kościelnej.

Pragnąc ożywić w diecezji łuckiej staranność na tym polu, poczytuję za konieczne wezwać Czcigodnych Księży Proboszczów do podjęcia pewnych zadań w danym zakresie.

Opracowanie materiału statystycznego należy do zadań sił fachowych i nie wchodzi w zakres zwykłych funkcji pasterskich duchowieństwa. Idzie zresztą o ujęcie cech charakterystycznych na podstawie danych ilościowych w całej diecezji. Do Czcigodnych Księży Proboszczów należeć może tylko przygotowywanie materiału cyfrowego.

Materiał statystyczny tworzy się przez notowanie spostrzeżeń w określonym przedmiocie i w określonym czasie. Liczba spostrzeżeń w zakresie obserwowanych przedmiotów jest już podstawą badania fachowego.

Czcigodni Księża Proboszczowie na Wołyniu,—ze względu na swe wyjątkowe posłannictwo, równe najszczytniejszej roli misjonarzy w odległych częściach świata,— zmuszeni są stawać do pracy nie tylko w pasterzowaniu, — lecz także na polu oświaty, na polu dobroczynności i niektórych działów życia ekonomicznego miejscowej ludności.

Te dziedziny dają pole do obserwacji, do notowania spostrzeżeń, zestawiania danych ilościowych i tworzenia ich liczebności.

Oczywiście, zbieranie spostrzeżeń z zakresu zjawisk ekonomicznych, dobroczynnych i oświatowych, — musi być dla duchowieństwa zamknięte w najściślejsze ramy bezpośredniej styczności tych dziedzin z pasterzowaniem; ogranicza się przeto do niektórych tylko i bardzo nielicznych obserwacji. Natomiast o ile można drobiazgowe być winny odnotowania danych ilościowych w zakresie pieczy dusz.

Dane statystyczne mogą dotyczyć faktów pozytywnych, np. ilości udzielonych Komunii św., lub też cech negatywnych, np. odmowa przyjęcia Sakramentów świętych, odstępstwa od Kościoła świętego. Notowanie cech ujemnych zarówno jest ważne dla zobrazowania ogólnego położenia, jak i faktów dodatnich. Z tego powodu statystyka diecezjalna obydwie te klasy objąć winna.

Zbieranie danych ilościowych i dostarczanie ich organom władzy kościelnej musi być zastosowane do natury danej rzeczy. Niektóre fakty mogą się zdarzać [s. 3]. W ciągu miesiąca nagromadza się ich większa ilość. Z tego powodu podawanie danych liczbowych w pewnych przedmiotach może być czynione corocznie, w innych — co kwartał.

Pasterzowanie zawiera następujące fakty, podlegające odnotowaniu i zestawieniu liczbowemu: 

Chrzest święty: dzieci niżej roku życia, dzieci wyżej roku 

Bierzmowanie 

Komunia św.: pierwsza komunia wielkanocna, roczna, częsta. 

Spowiedź: częsta, roczna 

Małżeństwo: katolików, mieszane, uprawnienia.

Ostatnie Olejem Św. Namaszczenie: przyjęło, odmówiło, umarło beż Sakramentu 

Bractwa kościelne: różańca Świętego, żywy różaniec, adoracji Najśw. Sakr., Apostolstwa Modlitwy, Tercjarstwo św. Franciszka, Konferencja św. Wincentego a Paulo: pań, panów. Sodalicja Marjańka: męska żeńska. 

Nawrócenia: niechrześcijanie, prawosławni na obrz. łac., prawosławni na obrz. Wsch., protestanci.

Zmiana wyznania z okazji małżeństwa: na katolicyzm, z katolicyzmu 

Odstępstwa od wiary z innych powodów.

Społeczna działalność wymaga rejestracji następujących danych ilościowych:

biblioteki parafialne 

zrzeszenia: młodzieży, inteligencji, rzemieślników, rolników, robotników, sług, kasy, sklepy, spółkowe, sale parafialne inne.

Oświatowa działalność obejmuje dane liczbowe

Szkół powszechnych: wykłada kapłan, nauczyciel, liczba dzieci katol. 

Szkół średnich: męskich, liczba dzieci katol. Żeńskich, liczba dzieci katol., koedukacyjnych, liczba dzieci katol. 

Szkół zawodowych: męskich, liczba dzieci katol. Żeńskich, liczba dzieci katol. 

Seminarjów, Nauczycielskich: żeńskich, liczba uczennic kat. Męskich, liczba uczniów katol. 

Dobroczynność wymaga notowania następujących spostrzeżeń.

Towarzystwo Dobroczynności kat.: ilość członków katolików 

Ochrony katolickie ilość sierot katolików: „ „ akatolików 

Żłobki: ilość dzieci katolików, „ „ akatolików 

Przytułki dla Starców: ilość pensjonarzy katolików „ „ akatolików 

Towarzystwa inne. 

Ekonomiczna dziedzina w życiu katolików ujętą być winna w paru najogólniejszych rysach:

Majątki w rękach katolików: większe ponad 100 ha., średnie od 30 do 100 ha., drobne poniżej 30 ha. 

Zakłady przemysł, w posiad. kat. 

Osadnicy katolicy wojskowi 

Osadnicy katolicy cywilni 

Ludność katolicka: Polacy katolicy, Czesi, Rusini, Niemcy, inni.

Notowanie powyższych faktów przysporzy cokolwiek pracy Czcigodnemu duchowieństwu. Stwierdzi ono jednak z własnego doświadczenia, że rejestracja podanych wyżej faktów odda wielkie usługi bezpośrednio przy pracy pasterskiej. W rzeczy samej praca ta nie obciąży Czcigodnego Duchowieństwa, ponieważ w niektórych przedmiotach wystarczy przeprowadzenie badań jednorazowe, w następnych zaś latach wypadnie tylko odnotowywać zmiany. Inne zaś przedmioty znane są co do liczebności i zapisanie danych liczbowych nie zwiększy zbytnio pracy pasterskiej. Liczę zatem najzupełniej na gorliwość Czcigodnego duchowieństwa we [s. 4] wprowadzeniu do czynności parafialnych gromadzenia danych statystycznych w formach, które przy niniejszym załączam i które w miarę, potrzeby będą udoskonalane. Dla przytoczonych wyżej powodów niniejszym zarządzam co następuje:

§ l-

Wszyscy Czcigodni Księża Proboszczowie prowadzą w odpowiednich książkach, których formę ustalić mają na Konferencji dekanalnej, notowanie faktów statystycznych co do wszystkich przedmiotów, które wskazane zostały w niniejszym Dekrecie, od Stycznia, bieżącego roku, włącznie.

§ 2.

Na podstawie notowań, wskazanych w § l, Czcigodni Księża Proboszczowie sporządzają wykazy statystyczne według załączonych wzorów, które to wykazy mają być odsyłane do Przewielebnych Księży Dziekanów w następujących terminach: z zakresu pracy pasterskiej, co kwartał, nie później jak w dniach: l — 8 kwietnia, lipca, sierpnia, stycznia; z zakresu działalności społecznej, oświatowej, dobroczynnej, ekonomicznej,— raz na rok, nie później, jak w dniach l — 8 stycznia.

§ 3.

Przewielebni Księża Dziekani otrzymany od Księży Proboszczów materiał ujmują w jeden wspólny roczny wykaz dekanalny, który ma być w ciągu dwóch miesięcy dostarczony do Kurii mojej i nie później jak do dnia 15 marca każdego roku. Do swych wykazów Przewielebni Księża Dziekani dołączać będą otrzymany od W. XX. Proboszczów materiał.

§ 4.

W Kurii mojej, w Sekcji Statystycznej, otrzymywany od Przewielebnych Księży Dziekanów materiał Statystyczny ma być bezzwłocznie zespalany w jeden diecezjalny wykaz, oraz poddawany naukowemu opracowaniu dla wyprowadzenia cech charakterystycznych życia kościelnego w Diecezji łuckiej—za rok ubiegły.

§ 5.

Ogólny roczny wykaz statystyczny wraz z naukowym opracowaniem i wnioskami ma być ogłaszany w Miesięczniku Diecezjalnym Łuckim przed końcem roku opracowania.

Dan w Łucku, dnia 31 Stycznia 1927 roku. 

Nr 587.

† Adolf Biskup.

ks. Jan Szych

Kanclerz Kurii Biskupiej.